ΑΘΗΝΑ: Η πόλη που ξεπέρασε τον εαυτό της
Εμφυτεύοντας μια νέα ιδέα σε ένα αρχαίο έδαφος
Η ΙΔΡΥΣΗ ΤΟΥ ΡΟΤΑΡΙΑΝΟΥ ΟΜΙΛΟΥ ΑΘΗΝΩΝ
Απόσπασμα απο τον αναμνηστικό Τόμο «Η Ζωή και Στιγμές του James και Lillian Davidson στο Διεθνές Ρόταρυ»
Μετάφραση: Ροτ. Δημητρίου Ε. Μέξη
Δεν χάσαμε καθόλου χρόνο κατά την παραμονή μας στην Αθήνα και το επόμενο πρωί μετά την άφιξή μας, ο Jim επικοινώνησε με τους πληρεξούσιους πρέσβεις της Αγγλίας και των Η.Π.Α. Ο Βρετανός Sir Percy Loraine πιστεύει ότι η πρόσφατη ιστορία της Ελλάδος θα μπορούσε να έχει ένα αρνητικό αντίκτυπο για το Ρόταρυ εδώ στην Αθήνα, περιγράφοντας παραστατικά επί μία ώρα την προβληματική πολιτική περίοδο από το 1913 μέχρι σήμερα. Σπανίως στη σύγχρονη εποχή, μια δυτική χώρα να έχει τόσα πολλά και πολύκροτα γεγονότα σε μια τόσο σύντομη χρονική περίοδο. Εννέα αλλαγές στη πολιτική σκηνή μέσα σέ δεκατρείς μήνες θα μπορούσαν εύκολα να χαρακτηρισθούν ως μια μαζική παραγωγή της ιστορίας και να αποδείξουν τον ισχυρισμό «πειράματα στην πολιτική σημαίνουν επαναστάσεις».
Σε μια τέτοια τεταμένη κατάσταση βρέθηκε ο Jim με το ροταριανό του όραμα. Φυσικά, σε μια σημαντική πρωτεύουσα, όπως η Αθήνα με πληθυσμό περίπου 550.000 κατοίκους, θα υπάρχει και μια διεθνής κοινότητα, όπου θα μπορούσαν εύκολα να βρεθούν μεταξύ των μελών αυτής υποψήφιοι Ροταριανοί. Παρ’ όλα αυτά, ένας τέτοιος Όμιλος θα έχει λίγη επιρροή. Στην Ελλάδα, όπως και σε άλλες δυτικές χώρες, τα μέλη θα πρέπει να απαρτίζονται από τούς γηγενείς κατοίκους, συνεπώς ο σύζυγός μου Jim έπρεπε να επικοινωνήσει με Έλληνες.
Πάντοτε η πρώτη του επαφή σε τέτοιες περιπτώσεις ήταν με υψηλά ιστάμενους κυβερνητικούς αξιωματούχους, αισθανόμενος ότι η πραγματική πρόοδος γίνεται, όταν αυτά τα πρόσωπα κατανοήσουν τον ρόλο του Ρόταρυ και γνωρίσουν τους σκοπούς του. Έχοντας την εμπειρία της αποδοχής του Ρόταρυ από Προέδρους των Η.Π.Α., από τούς βασιλείς του Βελγίου, της Ιταλίας και της Ισπανίας και από εκατοντάδες άλλες πολιτικές προσωπικότητες, ο Jim δεν είχε αμφιβολία ότι άξιζε να στραφεί η προσοχή των Ελλήνων προς το Ρόταρυ. Η πρώτη του επικοινωνία ήταν με τον Πρωθυπουργό της Ελλάδος, Ελευθέριο Βενιζέλο. Ο Jim έγραφε στην αναφορά του : «Τον βγήκα πολύ φιλικό. εξέφρασε το ενδιαφέρον του για το Ρόταρυ και έλπιζε να επιτύχω. Μου εζήτησε να επικοινωνήσω μαζι του οποιαδήποτε στιγμή, εάν θα μπορούσε ο ίδιος να παρέξη κάποια βοήθεια. Είχε ακούσει για το Ροταρυ όταν βρίσκονταν στην Αγγλία. επίσης, εξέφρασε την σθεναρή άποψη ότι στα ιδρυτικά μέλη θα πρέπει να συμπεριληφθούν και Βασιλικοί. ένας Ροταριανος Ὅμιλος στήν Αθήνα, εάν υπηρετεί έναν χρήσιμο σκοπό, τότε τα μέλη του θα πρέπει να αποτελούνται απο Βασιλικούς και Βενιζελικούς».
Λέγοντας ο Βενιζέλος ότι «τα μέλη του Ομίλου πρέπει να είναι Βασιλικοί και Βενιζελικοί», είναι κάτι τέτοιο εφικτό; Αυτό ήταν το πρώτο ερώτημα. Ο Βρεταννός πληρεξούσιος Πρέσβυς Sir Percy Loraine και ο Αμερικανός συνάδελφός του Robert P. Skinner εξέφρασαν αμέσως αντίθετες απόψεις. Ένας άλλος Ευρωπαίος αξιωματούχος, ο οποίος κατοικούσε στην Αθήνα επί 40 χρόνια, προφανώς καλύτερα ενημερωμένος, διατύπωσε την άποψη ότι ένας τέτοιος Όμιλος είναι δυνατόν να δημιουργηθεί, τονίζοντας όμως, ότι θα πρέπει να υπάρχει μέγιστη υπομονή και προσοχή φέρνοντας κοντά τις δύο αυτές ομάδες. Οι Βασιλικοί αποτελούνται από αριστοκράτες, μέλη των πιο μεγάλων οικογενειών της Ελλάδος και έχουν μια ισχυρή συνέχεια. Οι Βενιζελικοί, μερικές φορές αναφέρονται και ως Δημοκράτες, αποτελούνται σε μεγάλο βαθμό από επαγγελματίες και επιχειρηματίες, αλλά πολλοί εξ αυτών προέρχονται από διακεκριμένες Ελληνικές οικογένειες και ως πολιτικό κόμμα υπερέχει αυτή την περίοδο. Αναμφίβολα, πάντοτε η Ελλάδα παραμένει μια δημοκρατία.
Είμαστε τόσο συνηθισμένοι να βλέπουμε Έλληνες σε δυτικές χώρες, κυρίως σε επαγγελματικές και επιχειρηματικές συναντήσεις, που μας κάνει να πιστεύουμε ότι η παρουσία των Ελλήνων στο εξωτερικό είναι μια ύψιστη αποστολή. Τους συναντάμε σε πολλές χώρες να κατέχουν μεγάλες οικονομικές και εμπορικές θέσεις. Στην Αίγυπτο μερικές από τις μεγαλύτερες επιχειρήσεις είναι Ελληνικές και στην Ινδία δεν υπάρχει καμία μεγάλη επιχείρηση χωρίς ελληνικό ενδιαφέρον. Είμαστε αρνητικώς προκαταλημμένοι στις Η.Π.Α. και τον Καναδά κρίνοντας τους Έλληνες από την μεταναστευτική τάξη που βλέπουμε. Τι λάθος είναι αυτό, διαβεβαιώνοντας ότι σε κανένα μέρος του κόσμου δεν μπορεί κάποιος να συναντήσει τόσο γοητευτικούς, ευγενείς και με υψηλό πολιτιστικό επίπεδο, ευχάριστους ανθρώπους.
Ασχολούνται με την πολιτική πάρα πολύ σοβαρά, αυτό κάνουν οι Έλληνες αριστοκράτες. Σε μερικές απο τις παλαιότερες οικογένειες, η πολιτική είναι σαν θρησκεία. Δεν είναι ασυνήθιστο για έναν γιο να εκλέγεται στον πολιτικό βίο, για να συνεχίσει την παράδοση της οικογενείας. Σε μια από τις ηγετικές οικογένειες με τα μέλη της οποίας είχαμε την ευκαιρία να γνωρισθούμε, ο μοναδικός γιος είχε καθήκον να συνεχίσει. Θεωρήσαμε αυτή τη περίπτωση ως μια θυσία με σκοπό να διατηρηθούν οι παραδόσεις αυτής της οικογένειας. Εδώ στην Ελλάδα, η τιμή της οικογένειας είναι υπεράνω από οποιοδήποτε μέλος της. Ίσως αυτή η ιδέα να έχει κληρονομηθεί από την αρχαία περίοδο. Υπάρχει μια πραγματική ευγένεια, μια αρχοντιά του χαρακτήρα στην παλιά οικογενειακή ζωή των Αθηνών και δεν θα μπορούσαμε να βοηθήσουμε με άλλο τρόπο, παρά μόνο εάν το Ρόταρυ μπορούσε και έπρεπε να βοηθήσει τον κόσμο να γνωρίσει και να κατανοήσει τους Έλληνες, όπως ακριβώς είναι.
Η μέθοδος του Jim να επιτύχει τον στόχο του ήταν να εξασφαλίσει από τις δύο Πρεσβείες, την Βρεταννική και την Αμερικάνικη, καταλόγους των πιο αξιόλογων ατόμων, Βενιζελικών και Βασιλικών, στην Αθήνα, και, παράξενο που το αναφέρω, οι δύο αυτοί κατάλογοι ταίριαζαν μεταξύ τους. Μετά από μια προσεκτική μελέτη επελέγησαν επτά άτομα για να αποτελέσουν τον πρώτο πυρήνα. Ο Jim γνώριζε, ότι δεν θα μπορούσε να εργασθεί χωρίς αυτή την συμβουλευτική ομάδα των Ελλήνων, ειδάλλως εάν επιχειρούσε να χειρισθεί μόνος του αυτή τη περίπτωση θα οδηγούνταν από λάθος σε λάθος αγνοώντας τις τοπικές συνθήκες. Στην συμβουλευτική αυτή ομάδα υπήρχαν Βενιζελικοί και Βασιλικοί και το μεγαλύτερο πρόβλημα για τον Jim ήταν να προσπαθήσει να τους πείσει να συνεργασθούν, κάτι εξαιρετικά δύσκολο, για το οποίο ο Jim ποτέ δεν αισθάνθηκε αρκετά σίγουρος και γι’αυτό και προσπαθούσε συνεχώς κάτω απο μεγάλο άγχος. Μάλιστα, κάποιος εκ των υποστηρικτών του τον ρώτησε: «Αξίζει να προσπαθήσουμε κάτω από τέτοιες συνθηκές ;».
Ο Jim προγραμμάτιζε συναντήσεις καθημερινώς μέχρις ότου δημιουργήθηκε ο Ροταριανος Όμιλος Αθηνών. Και τώρα αφήνω τον Jim να πει την ιστορία του :
«Η διαφορά μεταξύ της επέκτασης του Ρόταρυ σ ’αυτή την χώρα και στη πατρίδα μας είναι ότι εμείς αντιμετωπίζουμε τις δυσκολίες εξ αρχής. Ενώ εδώ, όλα κυλούν απαλά, όπως ένα πλοίο σε μια ήρεμη θάλασσα, χωρίς κανένας να προβλέπει ή τουλάχιστον να ανησυχεί για το ναυάγιο, που είναι πιθανόν να συμβεί. Ένας άνδρας σου δίδει την εγκάρδια υποστήριξη. Υπάρχει ένας άνθρωπος στον οποίο να μπορείς να στηριχθείς. Και εκείνη την στιγμή παρέλαβα ένα ευγενικό μήνυμα. «Υπό τις παρούσες συνθήκες» ή «επειδή είμαι πολυάσχολος», πού σήμαινε ότι το πρόσωπο αυτό έφυγε. Έδειξα το μήνυμα στους άλλους, οι οποίοι απλώς κούνησαν τους ώμους τους. Ήξεραν τον πραγματικό λόγο, αλλά δεν σχολίασαν. Χαμογέλασαν και προχώρησαν αγνοώντας την αποθάρρυνσή μου.
Καθώς κυττάζω πίσω αυτές τις δύσκολες ημέρες, υπάρχει μια ευχάριστη ανάμνηση των επτά ευγενικών Ελλήνων, που δημιούργησαν τον πρώτο πυρήνα. Παρακολουθούσαν κάθε συνάντηση και με βοήθησαν τόσο πολύ, που δεν θα τους ξεχάσω ποτέ. Θα σου αναφέρω τα ονόματά τους: Φίλιππος Δραγούμης, Σπύρος Λοβέρδος, Γρηγόριος Ρακτιβιάν, Αντώνιος Σταθάτος, Σπήλιος Αγαπητός, Άγγελος Οικονόμου και Βασίλειος Βιόλας. Σ ’αυτά τα ονόματα θα συμπληρώσω ακόμη ένα, του Θεόδωρου Πετρακόπουλου. Τι μεγάλη χαρά θα ήταν να τους έβλεπα γι’ άλλη μια φορά. Υπήρχαν τόσες δυσκολίες, που δεν ήμουν σίγουρος για την επιτυχία, μέχρις ότου είδα τα δύο τρίτα των ανδρών να παρευρίσκονται στο πρώτο γεύμα. Εκτός των πολιτικών διαφορών μεταξύ Βενιζελικών και Βασιλικών, υπήρχε και το οικονομικό θέμα. Οι φόροι ήσαν πολύ υψηλοί εξ αιτίας του 10ετούς πολέμου και βεβαίως συνέβαλαν στη δύσκολη αυτή οικονομική κατάσταση και οι πρόσφυγες. Οι μισθοί έχουν γίνει αξιοθρήνητα ανεπαρκείς εξ αιτίας της πτώσης της αγοραστικής δύναμης της δραχμής. Δεν υπάρχει μια ανταποκρινόμενη αναπροσαρμογή στις πληρωμές. Ως εκ τούτου βρήκαμε μέλη του κοινοβουλίου, των οποίων ο μηνιαίος μισθός ήταν ίσος μόνο με εκατό δολλάρια Η.Π.Α. Υπήρχαν πολλά αξιόλογα πρόσωπα για μέλη του Ομίλου, δεν μπορούσαν, όμως, να καταβάλλουν ακόμη και την καθορισμένη εισφορά προς το Ρόταρυ. Φυσικά, υπάρχει πλούτος, αν αναλογισθούμε τον μεγάλο αριθμό επιχειρηματιών και των επιτυχημένων Ελλήνων σ’όλες τις μεγάλες πόλεις. Στο Κάϊρο και την Αλεξάνδρεια υπάρχουν πάρα πολλοί επιτυχημένοι Έλληνες, και κυρίως στην Αλεξάνδρεια οι μεγαλύτερες επιχειρήσεις και μεγάλοι εμπορικοί οίκοι ανήκουν σε Έλληνες.
Εκτός από το οικονομικό πρόβλημα, μια άλλη δυσκολία ήταν η μεσημβρινή διακοπή, που αποτελούσε εμπόδιο για ένα ροταριανό γεύμα. Σχεδόν όλοι συνηθίζουν να γευματίζουν οικογενειακά. Τα καταστήματα παραμένουν κλειστά και η πόλη κοιμάται μέχρι τις 3 το απόγευμα. Τόσες πολλές δυσκολίες που φαινομενικά δεν ξεπερνιόντουσαν, όμως τα μέλη συγκεντρωνόντουσαν καθημερινά και κατόπιν έγινε αποδεκτή η πρόταση να αναλάβει την προεδρία ο Σπύρος Λοβέρδος. Δεν θα μπορούσε να βρεθεί πιο ιδανικός άνθρωπος. Ένας συνδυασμός πολιτισμένου και επιτυχημένου επαγγελματικα ανθρώπου. Είναι Πρόεδρος του Δ.Σ. της Λαϊκής Τράπεζας, ενός εκ των μεγαλυτέρων χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων. Τα απογεύματά του τα αφιερώνει συχνά στη μελέτη, στην εντυπωσιακή προσωπική του βιβλιοθήκη. Είναι ένας ενθουσιώδης συλλέκτης σπάνιων εκδόσεων. Ένας άνθρωπος που μαγνητίζει με την προσωπικότητά του, που μιλάει αρκετές γλώσσες και εντυπωσιάζει τον κάθε ένα που έρχεται σε επαφή μαζί του. Ήταν μόνο δύο μέρες πριν την επίσημη πρώτη συνεστίαση, που ανέλαβε την προεδρία ο Κύριος Λοβέρδος, αλλά όπως εύκολα μπορεί κανείς να φαντασθεί, κάθισα λίγο απόμερα στην ιδιωτική αίθουσα φαγητού στο Ξενοδοχείο της Μεγάλης Βρεταννίας κατα τη διάρκεια της πρώτης επίσημης πανηγυρικής συνεστίασης, στις 28 Δεκεμβρίου 1928, γνωρίζοντας πλέον ότι ο νέος Όμιλος έβλεπε κατάματα τον κόσμο με έναν τέτοιον ηγέτη».
Η Ελλάδα έχει μια από τις εκπληκτικώτερες θέσεις σε σχέση με άλλες χώρες σήμερα. Φαντασθήτε τα τριάντα εκατομμύρια ανθρώπων, αβοήθητων και απόρων που συνωστίζονται στα λιμάνια της Νέας Υόρκης και της Φιλαδέλφειας ή τα δέκα εκατομμύρια στο Λονδίνο και το Λίβερπουλ και αυτές οι πόλεις τους προσκαλούν (ως μετανάστες) καθώς τους παρέχουν τροφή και στέγη και τελικά τους απορροφούν. Όμως το πρόβλημα είναι, πως αυτό το μικρό Ελληνικό Έθνος καλείται να αντιμετωπίσει ένα μεγάλο πρόβλημα. Με σχεδόν άδεια τα δημόσια ταμεία του εξ αιτίας του πολυετούς πολέμου, 1.500.000 Έλληνες πρόσφυγες ή το 1/4 του πληθυσμού της χώρας κατέκλυσαν τις ακτές της Ελλάδος. Αναρρωτιέμαι, πόσα έθνη συλλογιζόμενα τα συγκεκριμένα προβλήματά τους, σκέφθηκαν αυτή τη μικρή χώρα, την Ελλάδα, να αντιμετωπίζει ένα τέτοιο τεράστιο πρόβλημα. Η άφιξη των Ελλήνων προσφύγων, ανεξαρτήτως του πληθυσμιακού βάρους που μεγάλωσε κατακόρυφα, συνέβαλε στην οικονομική ανάπτυξη καθώς επαναλειτούργησαν κλειστές επιχειρήσεις και ιδρύθηκαν νέες. Οι Έλληνες αντιμετώπισαν με γενναιότητα τις δυσκολίες και συμπαραστάθηκαν στον μέγιστο βαθμό προς τους πρόσφυγες. Ο κάθε ένας, ανάλογα με τις δυνατότητές του προσέφεραν «μέχρι τα μύχια της καρδιάς των».
Κατά τη διάρκεια των συναντήσεων του Jim με τους Έλληνες και καθώς δεν μπορούσα να τον βοηθήσω αναλαμβάνοντας κάποια ευθύνη στην προσπάθειά του αυτή, παρά μόνον να του λέω ενθαρρυντικά λόγια, αφιέρωσα τον ελεύθερο χρόνο μου επισκεπτόμενη μαζί με την κόρη μου Marjory τα πιο σημαντικά αξιοθέατα της αρχαίας Αθήνας. Καθώς Αθήνα και Ακρόπολη σημαίνουν το ίδιο πράγμα σε μένα, κατευθύνθηκαμε προς τον πανάρχαιο βράχο. Στα πόδια του στη δυτική πλευρά ευρίσκονται τα αρχαία ερείπια του Ωδείου και το Θέατρο του Διονύσου. Στη βόρεια πλευρά, ένα μικρό παράξενο χωριό προσκολλημένο στον βράχο με τα μικρά, στενά και φιδίσια δρομάκια (τα Αναφιώτικα).
Τα μεγάλα μαρμάρινα σκαλοπάτια στη δυτική πλευρά του βράχου οδηγούν προς τα Προπύλαια, αυτό το σπουδαίο οικοδόμημα στην είσοδο προς την Ακρόπολη, του περίφημου Μνησικλέους. Από την εσωτερική πλευρά της εισόδου των Προπυλαίων έχεις την υπέροχη θέα του μαγευτικού Δωρικού Ναού, του Παρθενώνα, που στέκεται μεγαλοπρεπής μέσα στην μοναξιά του. Επίσης από το ίδιο σημείο μπορείς να δεις καθαρά τις υπέροχες Καρυάτιδες στο Ερεχθείον. Μου αρέσουν πάρα πολύ αυτές οι γλυπτές Ελληνικές γυναικείες φυσιογνωμίες. Τα απλά αλλά και κολακευτικά ρούχα τους ακολουθούν ανάλαφρα το σώμα δημιουργώντας όμορφες δίπλες και αν και φαίνεται ότι στηρίζουν με το κεφάλι τους την πρόσοψη, εν τούτοις έχεις το ευχάριστο συναίσθημα ότι αυτά τα μεγάλα και καλοσχηματισμένα σώματα στηρίζουν ανάλαφρα αυτό το βάρος.
Ανεβαίνοντας την βραχώδη κλίση με διάσπαρτες σπασμένες κολώνες, πεσμένες από τα βάθρα τους, βρίσκεσαι μπροστά στον Παρθενώνα. Ανακαλύπτεις ότι οι λαξευμένοι μαρμάρινοι λίθοι που αποτελούν τη βάση και των τεσσάρων πλευρών του ναού είναι υπερβολικά ψηλοί για μικροκαμωμένους θνητούς, σαν και εμάς. Κάναμε τον γύρο του ναού για να βρούμε ένα κατάλληλο πέρασμα να μπούμε μέσα. Στη βόρεια πλευρά του ναού βρίσκονται σκαλωσιές για εργασίες αποκατάστασης, που προχωρήσει με γοργούς ρυθμούς.
Στη νότια πλευρά αποσπασματικά τμήματα κιόνων, απλωμένα στο έδαφος σε ορθή γωνία με το οικοδόμημα, αριθμημένα και με σήμανση, είναι έτοιμα να μπουν στη θέση τους. Τεράστια μαρμάρινα σταυροδοκάρια στέκονται ανάμεσα στους κίονες. Βρεθήκαμε μόνες μέσα σ ’αυτή τη σιωπή που δημιουργεί αυτή η πανάρχαια Ακρόπολη, όπου μιλούν τα έργα των ανθρώπων. Σ ’εκείνη την εποχή δημιουργήθηκε το υπέροχο άγαλμα της Αθηνάς Παρθένου και σφυριλατήθηκαν τα εξαίσια σκαλιστά της ζωοφόρου του Παρθενώνα, με τις τέλειες αναλογίες, που συνέλαβε ο Φειδίας. Το έργο του δημιουργεί μια βαθιά ψυχική ικανοποίηση.
Το τελευταίο απόγευμα προτού αναχωρήσουμε από την Ελλάδα, κατευθυνθήκαμε προς το Σούνιο. Ο Νομός της Αττικής, στον οποίο βρίσκεται η Αθήνα, έχει σχήμα τριγώνου με κορυφή αυτού το Σούνιο. Κατά την διαδρομή μας επισκεφθήκαμε τα αρχαία μεταλλεία ασημιού στο Λαύριο. Αυτά αποτελούσαν ίσως μία από τις σημαντικότερες πηγές εισοδήματος για την Αθήνα επι πολλούς αιώνες, καθιστώντας το ασημένιο νόμισμα ως το κύριο μέσο εμπορικής συναλλαγής στην Ελλάδα. Χάρις στην χρηματοδότηση από τα ορυχεία του Λαυρίου κατέστη δυνατή η κατασκευή του Αθηναϊκού Στόλου, με τον οποίο ο Θεμιστοκλής κατόρθωσε να νικήσει την τεράστια πολεμική δύναμη της Περσίας. Λέγεται, ότι υπάρχουν 2.000 φρεάτια και στοές, πολλές εκ των οποίων δεν έχουν ακόμη ανακαλυφθεί. Λειτουργεί σήμερα, αλλά σε πολύ μικρότερη κλίμακα.
Στην ψηλότερη κορυφή του ακρωτηρίου, ψηλά πάνω από την θάλασσα, βρίσκονται τα ερείπια του Ναού του Ποσειδώνα, του αρχαίου θεού της θάλασσας. Δεν είδαμε πιο όμορφο θέαμα απ’ αυτό. Η προσοχή μας στράφηκε σε μία κολώνα, όπου είναι χαραγμένο το όνομα του Λόρδου Βύρωνα. Προς τα δεξιά μας μπορούσαμε να παρατηρήσουμε τη θολή μάζα του νησιού της Αίγινας, με την φοβερή ναυτική δύναμη την εποχή του Περικλέους, την οποία ο ίδιος ονόμασε «το μάτι-πληγή της Αθήνας».
Ξαφνικά ξεπρόβαλε σε μια έκρηξη φωτός ο ήλιος, λίγο πριν βυθιστεί για να ξεκουρασθεί, δημιουργώντας ένα τέλειο καλλιτεχνικό φόντο των σπασμένων κιώνων, σύμβολο των αρχαίων επιτευγμάτων του μικρού, αλλά ισχυρού αυτού έθνους. Μικροσκοπικοί μώβ κρόκοι, που μετά δυσκολίας διακρίνονται, μια ευχάριστη έκπληξη αυτόν τον χειμωνιάτικο Δεκέμβρη, στολίζουν τα ερείπια του ναού, διακηρύσσοντας ένα πνεύμα αναγέννησης και μέσα απο την καρδιά μου μια παράκληση μεταδόθηκε στους τέσσερις ανέμους του ουρανού: Η Ελλάδα είχε την «Ιλιάδα της θλίψης», μπορεί τώρα να έχει πλέον την «Ιλιάδα της χαράς».